Aleksandra Stanisławska
Dlaczego bardziej boimy się wypadków lotniczych niż samochodowych? Drżymy przed atakiem rekina w ciepłym morzu, zamiast obawiać się utonięcia? Ubezpieczamy się od katastrof naturalnych zaraz po powodziach, ale rzadko – później? Odpowiada za to dostępność umysłowa, inaczej nazywana heurystyką dostępności.
Dostępność umysłowa to uproszczona metoda wyciągania wniosków, na którą wciąż i wciąż nabierają się nasze mózgi. Chodzi o to, że łatwiej przywołujemy zjawiska, które są dla nas świeże i/lub wywołują w nas silne emocje. Witamy Was w piątej części naszego cyklu o heurystykach (czyli skrótach myślowych) i błędach poznawczych.
Dostępność umysłową (nazywaną inaczej heurystyką dostępności) opisał w swojej genialnej książce “Pułapki umysłu” noblista Daniel Kahneman. Zjawisko to polega na tym, że za bardziej prawdopodobne uważamy te wydarzenia, które są dla nas łatwo dostępne, a więc łatwiej nam przywołać je do świadomości, a niektóre wręcz same się tam pchają.
Przykłady
W obecnych czasach przykładami wydarzeń łatwo dostępnych będą przede wszystkim te mocno nagłaśniane medialnie, jak wypadki lotnicze, ataki rekinów czy katastrofy naturalne.
Firmy ubezpieczeniowe zawsze odnotowują wzmożone zainteresowanie zakupem ubezpieczeń od katastrof naturalnych niedługo po jednej z takich katastrof, np. powodzi, wichurze czy niszczycielskim gradzie. Im więcej czasu mija od tego zdarzenia, tym mniejsze staje się zaintresowanie tym typem polis, mimo że przecież ryzyko związane z wystąpieniem tego typu katastrofy nie maleje z czasem. Po prostu ludziom zaczyna powszednieć katastrofa, której doświadczyli. Czas robi swoje.
Z podobnych przyczyn latania samolotem boi się znacznie więcej osób niż jeżdżenia samochodem, mimo że – jak podaje organizacja Aviation Safety Network – w najtragiczniejszym od lat dla lotnictwa cywilnego 2018 roku w wypadkach lotniczych zginęło 556 osób, a w tym samym czasie, według danych Światowej Organizacji Zdrowia, aż 1,35 mln osób zginęło w wypadkach samochodowych na całym świecie.
Inny przykład to ataki rekinów, które tak mocno działają na ludzką wyobraźnię, że aż Florida Museum stworzyło katalog tych zdarzeń o nazwie International Shark Attack File. I tam dowiadujemy się, że w 2015 roku z powodu ataku rekina zginęło osiem osób, zaś strona Our World in Data podaje, że rok 2015 był rekordowym pod względem ataków tych zwierząt na ludzi, bo naliczono ich na świecie aż 131.
W tym samym roku, jak podaje Britannica, z powodu ataków hipopotamów zginęło, wedle szacunków, od 500 do 3000 osób.
A jeśli spojrzymy w dane Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), to dowiemy się, że co roku około 236 tysięcy osób na świecie ginie wskutek utonięcia, które stanowi trzecią najczęstszą przyczynę zgonów na świecie z powodu urazów.
Co można zrobić, by nie ulegać dostępności umysłowej?
Przede wszystkim nie polegajmy na swoich emocjonalnych przeczuciach dotyczących nagłaśnianych medialnie zdarzeń i liczb. Zawsze sprawdzajmy fakty, statystyki, liczby.
Aby zdać sobie sprawę, w jakich sytuacjach najłatwiej wpadamy w pułapkę dostępności umysłowej, bardzo polecam Wam do przeczytania książkę “Pułapki umysłu” noblisty Daniela Kahnemana, która szeroko opisuje ten problem i wiele innych heurystyk oraz błędów poznawczych.
Polecam Wam również inną świetną książkę, “Factfulness” Hansa Roslinga, która pokazuje naszą skłonność do tworzenia nieprawdziwego (i pesymistycznego) obrazu świata na podstawie fałszywych wyobrażeń o statystykach dotyczących np. ubóstwa czy przyczyn śmierci.
Polecam Wam też pozostałe części naszego cyklu o heurystykach i błędach poznawczych:
O złudzeniu ponadprzeciętności
O pozornych korelacjach, czyli widzeniu związków tam, gdzie ich nie ma
Nie jesteśmy portalem. To blog tworzony przez dwie osoby – Olę i Piotra (a ten tekst napisałam ja, Ola). Jeśli mój tekst Ci się spodobał, do czegoś się przydał lub coś wyjaśnił – to świetnie. Wkładamy w nasze materiały dużo pracy starając się, by były rzetelne i jasne. Jeśli chcesz, możesz w zamian podarować nam wirtualną kawę. Będzie nam bardzo miło. Dziękujemy 🙂
You must be logged in to post a comment.