captcha image

A password will be e-mailed to you.

Wbrew pozorom 2021 rok to nie tylko badania nad szczepionkami i lekami przeciw COVID-19. Fakt, mają one ogromne znaczenie, ale tym razem skupiamy się na innych odkryciach.

Wybór jest subiektywny – nie twierdzę, że to rzeczy wyłączenie najważniejsze. Na pewno jedne z najciekawszych.

Kolejność jest przypadkowa.

Szczepionka przeciw malarii

Fot. Global Panorama / Flickr (CC BY-SA 2.0)

Malaria to choroba, która zabija co roku kilkaset tysięcy osób. W 2020 roku umarło na nią 627 000 ludzi, głównie dzieci przed 5. rokiem życia. Opracowanie szczepionki na tę chorobę jest bardzo trudne – wywołuje ją pierwotniak, który przechodzi przez wiele stadiów rozwoju i rozwija się wewnątrz komórek, co sprawia, że przez lata nie udawało się opracować skutecznej metody profilaktyki.

Na szczęście w tym roku nastąpił przełom. W październiku WHO wydała rekomendację dla szczepionki RTS,S/AS01 firm GSK i Bharat Biotech (nazwa handlowa Mosquirix). To wielki przełom, który może uratować ogromną liczbę dzieci, choć szczepionka ma wciąż wiele niedoskonałości. Jej skuteczność sięga 56%, podawać trzeba 4 dawki, stosuję się ją u dzieci od 5. miesiąca życia. Trwają zaawansowane badania nad ponad 10 innymi szczepionkami chroniącymi przed malarią.

https://www.crazynauka.pl/pierwsza-skuteczna-szczepionka-przeciw-malarii-ktora-spelnia-wymagania-who/

Teleskop Jamesa Webba

Kosmiczny Teleskop Jamesa Webba. Rys. NASA GSFC/CIL/Adriana Manrique Gutierrez

Po długich latach przygotowań udało się wystrzelić jedno z najlepszych w historii narzędzi do obserwacji kosmosu. Teleskop Jamesa Webba będzie patrzył w przestrzeń w podczerwieni. Dzięki temu zdoła m.in. przeniknąć przez obszary, które wypełnione są pyłem i nieosiągalne dla pasma widzialnego. Ma też umożliwić obserwację najstarszych galaktyk, które powstały stosunkowo niedługo po Wielkim Wybuchu.

Potężna i bardzo delikatna konstrukcja będzie schładzana do temperatury -223 °C oraz chroniona przed ciepłem Słońca ogromną pięciowarstwową tarczą termiczną. Jednym z newralgicznych punktów przygotowywania teleskopu było właśnie rozłożenie tej tarczy podczas lotu ku punktowi docelowemu. 4 stycznia dostaliśmy informację, że ten etap zakończył się sukcesem.

Tu możecie przeczytać o teleskopie: https://www.crazynauka.pl/kosmiczny-teleskop-jamesa-webba-wielki-nastepca-hubblea-wkrotce-startuje/

A tu zobaczyć, gdzie właśnie jest i co robi: https://www.jwst.nasa.gov/content/webbLaunch/whereIsWebb.html?units=metric

Wyniki szczepień przeciw HPV

Często słyszymy, że ktoś marzy o szczepionce chroniącej przed nowotworami. No więc mamy już taką. Od kilkunastu lat stosuje się powszechnie szczepionkę przeciw wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV). Wedle obecnej wiedzy jest on przyczyną wszystkich zachorowań na raka szyjki macicy, który jest drugim pod względem częstości występowania nowotworem złośliwym u kobiet na świecie.

W tym roku ukazało się duże badanie pokazujące efekty szczepień przeciw HPV w Wielkiej Brytanii. Wynik – znaczące ograniczenie liczby zachorowań na raka szyjki macicy, zwłaszcza (aż o 87%!) u kobiet, które zostały zaszczepione jako 12-13-letnie dziewczynki.

Szczepionka jest bezpieczna i bardzo skuteczna. Szkoda, że w Polsce wciąż to szczepienie jest mało popularne.

https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(21)02396-5/fulltext

3 sondy na Marsie + helikopter, helikopter

Perseverance i Ingenuity na Marsie. Rys. NASA/JPL-Caltech

Mars uchodzi za pogromcę misji kosmicznych. Wiele z nich skończyło fatalnie – roztrzaskanych, spalonych, zagubionych. Nic dziwnego, bo to duża, skalista planeta o dość silnej grawitacji i dość rzadkiej, ale wyraźnie obecnej atmosferze, w której szaleją burze pyłowe. Trudno na czymś takim wylądować, łatwo się rozbić lub stracić łączność.

Tymczasem w 2021 roku powiodły się aż trzy misje. Zjednoczone Emiraty Arabskie umieściły na orbicie Czerwonej Planety sondę Al-Amal, która bada atmosferę planety. Chiny dokonały jeszcze trudniejszej rzeczy – udanego lądowania łazika Zhurong, który bada skały marsjańskie.

Wreszcie NASA posadziła swój łazik Perseverance – niby dla Amerykanów to już rutyna, ale sukces nadal ogromny. A wraz z łazikiem przyleciał na Marsa helikopter czy może raczej dron o nazwie Ingenuity. To urządzenie testowe, które sprawdza czy w tak rzadkiej atmosferze da się skutecznie latać. No i się da – od lądowania maszynka odbyła już kilkanaście udanych minilotów.

https://www.crazynauka.pl/chiny-jako-drugi-kraj-bezpiecznie-posadzily-na-marsie-swoj-ladownik/

https://www.crazynauka.pl/dzis-wielkie-ladowanie-perseverance-na-marsie-ogladajcie/

https://www.crazynauka.pl/historyczny-pierwszy-lot-marsjanskiego-drona-ingenuity/

Nowe gatunki(?) człowieka

Źródło: Cell, vol. 2, issue 3, 100130, August 28, 2021

I pomyśleć, że jeszcze niedawno wydawało nam się, że Homo sapiens był samotnym zwieńczeniem długiego procesu ewolucji. Dziś wiemy, że żadne tam z nas zwieńczenie, a w dodatku mieliśmy całe stada bardzo bliskich krewnych – innych gatunków z rodzaju Homo, które żyły w tym samym czasie, co człowiek rozumny (hmm, może czas nieco spuścić z tonu z tą nazwą?). Poza od dawna znanymi neandertalczykami odnaleźliśmy też Homo floresiensis, Homo luzonensis czy denisowian, a wygląda na to, że mamy kolejne tropy.

W 2021 roku opisano doskonale zachowaną ludzką czaszkę znalezioną w 1933 roku w Chinach. Nieco czekała na odpowiednią analizę, ale było warto – wszystko wskazuje na to, że mamy kolejnego towarzysza, który żył z naszym gatunkiem 146 tys. lat temu.

Niemal w tym samym czasie pojawiła się informacja o izraelskim odkryciu szacowanym na 140-120 tysięcy lat temu. Tamtejszy gatunek człowieka stosował techniki tworzenia narzędzi znane z innych obszarów, a więc musiał nie tylko spotykać innych Homo, ale też wymieniać z nimi wiedzę.

Nadal nie wiemy na pewno, czy kolejnych Homo zaliczać do nowych gatunków czy może podgatunków. Ale z pewnością nasza historia rodzinna jest znacznie bardziej skomplikowana niż mogliśmy się spodziewać.

https://www.cell.com/the-innovation/fulltext/S2666-6758(21)00055-2

https://www.cell.com/the-innovation/fulltext/S2666-6758(21)00056-4

https://www.cell.com/the-innovation/fulltext/S2666-6758(21)00057-6

https://www.science.org/doi/full/10.1126/science.abh3169

https://www.science.org/doi/full/10.1126/science.abh3020

Świńska nerka przeszczepiona człowiekowi

Tak właśnie tworzy się przełomy w nauce. W 2021 roku po raz pierwszy z sukcesem przeszczepiono człowiekowi nerkę pochodzącą od genetycznie zmodyfikowanej świni. Zmodyfikowanej tak, by na powierzchni jej komórek nie pojawiały się cząsteczki cukru, które powodują gwałtowne odrzucenie narządu podczas przeszczepu.

Zabieg był ryzykownym eksperymentem, dlatego przeprowadzono go w szczególnych warunkach – biorczynią była kobieta w stanie śmierci mózgowej. Jej rodzina zgodziła się na eksperymentalny zabieg, który przeprowadzono przed odłączeniem pacjentki od aparatury podtrzymującej funkcje życiowe. 

Po operacji monitorowano sytuację przez 54 godziny. To czas, w którym nastąpiłoby odrzucenie organu. Tu jednak nie miało to miejsca, co oznacza, że modyfikacja genetyczna zadziałała. 

Otwiera to ogromne możliwości dla transplantologii – zwierzęce organy mogłyby ratować życie osób oczekujących na przeszczepy zastępując czasowo lub być może nawet całkowicie organy od ludzkich dawców. 

Ślady dinozaurów w Polsce

Tropy trójpalczastych dinozaurów drapieżnych. Fot. Archiwum PIG-PIB

W Borkowicach między Radomiem a Opocznem polscy paleontolodzy odkryli ogromne cmentarzysko dinozaurów sprzed 199 mln lat. Znalezisko obejmuje liczne kości oraz kilkaset najlepiej zachowanych w Polsce tropów dinozaurów. Największe odciski łap – widoczne z detalami! – mają niemal 40 cm długości, co oznacza, że należały do sześciometrowych drapieżców. Badacze zabezpieczyli do tej pory blisko 60 wielkich bloków skalnych, ważących od kilkuset kilogramów do kilku ton – a w nich kilkaset tropów dinozaurów drapieżnych, ptasiomiednicznych i zauropodomorfów, w sumie należących do siedmiu gatunków. Paleontolodzy szacują, że w Borkowicach znajdują się tysiące tropów tych gadów, których jakość zachowania dorównuje najlepszym znanym odkryciom z Grenlandii, Ameryki Północnej, Afryki Południowej czy Chin.

Tego wspaniałego odkrycia dokonało dwóch polskich naukowców: prof. Grzegorz Pieńkowski, geolog z Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego (PIG-PIB) w Warszawie, oraz dr Grzegorz Niedźwiedzki, geolog i paleontolog z Uniwersytetu w Uppsali.

O tym wielkim odkryciu pisaliśmy tu: https://www.crazynauka.pl/setki-sladow-dinozaurow-na-mazowszu-najwieksze-takie-odkrycie-w-polsce-a-moze-i-w-europie/

Pierwsze udane użycie “nożyczek do DNA” w ludzkim genomie

Metoda CRISPR/Cas9, nazywana dla ułatwienia “nożyczkami do DNA” lub “molekularnymi nożycami” umożliwia niezwykle precyzyjne wykonywanie cięć w DNA celem wstawienia, naprawy lub edycji genów. O CRISPR/Cas9 pisaliśmy w 2020 roku w kontekście przyznania nagrody Nobla w dziedzinie chemii dwóm odkrywczyniom tej rewolucyjnej techniki edycji genomu

A z kolei w minionym, 2021 roku, badacze udowodnili, że modyfikacje genów z użyciem tej metody są skuteczne i bezpieczne również w obrębie organizmu człowieka. Wyniki badań klinicznych na ten temat zostały opublikowane w piśmie „The New England Journal of Medicine”. W ramach tych badań naukowcy z powodzeniem przetestowali skuteczność celowanej terapii genetycznej CRISPR/Cas9 u pacjentów z amyloidozą wrodzoną typu ATTR, genetyczną chorobą, która zmusza wątrobę do wytwarzania uszkodzonego białka dewastującego układ nerwowy i serce pacjenta. Podany dożylnie czynnik terapeutyczny do edycji genów przedostał się do komórek wątroby pacjenta, w której “wyłączył” gen wywołujący chorobę. Do zmodyfikowania wybranych komórek w ciele i wyleczenia choroby genetycznej wystarczyła pojedyncza, dożylna aplikacji CRISPR/Cas9. To ogromny przełom!

– System edycji genów przyda się w niedalekiej przyszłości do leczenia m.in. chorób jednogenowych, tzn. wywoływanych przez tylko jedną, znaną mutację genu, jak hemofilia czy fenyloketonuria – komentuje dr Paula Dobosz, szefowa Laboratorium Genetyki i Genomiki CSK MSWiA. – Nawet jeśli w ostatecznym rozrachunku system CRISPR/Cas9 nie okaże się najlepszy w tej dziedzinie, to wiele innych ośrodków na świecie analizuje podobne systemy, mniej znane, ale mające to samo przeznaczenie – nowoczesną, celowaną terapię genową.

Sonda Parkera w Słońcu

Parker Solar Probe. Rys. Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory

Po raz pierwszy dotknęliśmy Słońca. A dokładniej wysłana przez NASA sonda Parker Solar Probe, która krąży wokół naszej gwiazdy stopniowo zacieśniając orbitę. W 2021 roku po raz pierwszy zanurkowała w słoneczną koronę – zewnętrzną część atmosfery naszej gwiazdy. W dodatku zrobiła to niesamowicie szybko, bo z rekordową prędkością niemal 600 000 km/h. Taki rozpęd uzyskała dzięki wykorzystaniu gigantycznej grawitacji Słońca. 

Zadaniem Parkera jest zbadanie tego, co właściwie dzieje się w słonecznej koronie. A to obszar bardzo tajemniczy, bo nagrzewa się do ponad miliona kelwinów, podczas gdy powierzchnia gwiazdy ma “zaledwie” niecałe 6 000 kelwinów. Właśnie z korony wyrzucany jest wiatr słoneczny, który daje nam zorze polarne oraz burze magnetyczne i który sprawił, że Mars jest suchą i (prawdopodobnie) martwą planetą. 

https://www.nasa.gov/content/goddard/parker-solar-probe


Nie jesteśmy portalem. To blog tworzony przez dwie osoby – Olę i Piotra. Jeśli mój tekst Ci się spodobał, do czegoś się przydał lub coś wyjaśnił – to świetnie. Wkładamy w nasze materiały dużo pracy starając się, by były rzetelne i jasne. Jeśli chcesz, możesz w zamian podarować nam wirtualną kawę. Będzie nam bardzo miło. Dziękujemy 🙂

Postaw mi kawę na buycoffee.to
Nie ma więcej wpisów