Aleksandra Stanisławska
Do dwóch gatunków rzęsorków dołącza trzeci w Polsce jadowity ssak: maleńka ryjówka aksamitna. Odkrycia tego dokonali polscy naukowcy. Ryjówka aksamitna wygląda tak, jak brzmi jej nazwa, ale niech Was ta słodycz nie zmyli. Te zwierzęta to bezwzględni drapieżcy i głodomory, zjadający ciągu doby nawet i dwa razy tyle pokarmu, ile same ważą.
Wyznam na początku, że oboje z Piotrem jesteśmy fanami ryjówek oraz ich kuzynów, rzęsorków i zębiełków. Sądzę, że ich wielbicielami stali się wszyscy, którzy przeczytali cykl czterech cudownych komiksów „Saga o ryjówce” autorstwa dr Tomasza Samojlika z Instytutu Biologii Ssaków PAN w Białowieży. Kiedy dr Samojlik dowiedział się ode mnie o – dokonanym przez dr. Krzysztofa Kowalskiego z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz dr. Pawła Marciniaka i prof. Leszka Rychlika z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu – odkryciu jadowitości u ryjówki aksamitnej, obiecał wpleść ten wątek w powstającą właśnie piątą część tej kultowej sagi ?
Badania przeprowadzone przez dr. Kowalskiego i jego kolegów sugerują również, że wytwarzanie jadu przez rodzinę ryjówkowatych (inaczej sorków) może być bardziej rozpowszechnione, niż do tej pory przypuszczano.
Małe, ale zabójcze
Ryjówkowate, do których należą żyjące w Polsce cztery gatunki ryjówek (ryjówka aksamitna, malutka, górska i średnia, czyli białowieska), dwa gatunki rzęsorków (rzęsorek mniejszy i rzeczek) i dwa gatunki zębiełków (zębiełek karliczek i białawy) – och, jakie to piękne nazwy! – to bardzo drobne ssaki owadożerne, których masa ciała nie przekracza 30 gramów. Mają wydłużone pyszczki i ze względu na kształt tułowia bywają mylone z myszami, ale nie są z nimi spokrewnione, nie są gryzoniami. Zdecydowanie więcej mają wspólnego z jeżami i nieco bardziej odlegle – z kretami.
Do niedawna wiadomo było, że jedynymi w Polsce jadowitymi ssakami są dwa gatunki rzęsorków: rzęsorek rzeczek (widoczny poniżej na zdjęciu) i rzęsorek mniejszy, oba nie dłuższe niż 10 cm, nie licząc ogona. Dzięki jadowi zawartemu w ślinie te maleńkie (ważące 9-25 g), ale jakże niebezpieczne drapieżniki są w stanie zapolować na zwierzęta nawet kilkadziesiąt razy cięższe od siebie, a więc np. na małe ryby czy nawet żaby. Oprócz tego rzęsorki zjadają owady, pajęczaki, dżdżownice, ślimaki, ikrę i kijanki.
Do upolowania większych zwierząt rzęsorki wykorzystują zawarty w ślinie i mający silne działanie paraliżujące jad, który umożliwia nie tylko obezwładnienie ofiary, ale też jej przechowywanie w stanie śpiączki, z przeznaczeniem do zjedzenia „na później”. Jad ten ma również właściwości hemolityczne, a więc rozkłada czerwone krwinki ugryzionej ofiary, szybko osłabiając ją i czyniąc niezdolną do walki.
Jad ryjówki
Teraz okazuje się, że do dwóch żyjących w Polsce jadowitych gatunków rzęsorków dołączył trzeci gatunek – ryjówka aksamitna. Nowe odkrycie, dokonane przez wymienionych już powyżej naukowców zostało opublikowane w piśmie „Zoological Letters”. Badacze dowodzą, że jad ryjówki aksamitnej ma nieco słabsze działanie niż jad rzęsorków i ogranicza się do hemolizy, czyli wywołuje rozpad czerwonych krwinek u ofiary. Badania pokazały, że jad ten był w stanie obezwładnić żabę z rodzaju Pelophylax. W jadzie tym stwierdzono obecność pięciu toksyn, podczas gdy w jadzie rzęsorka rzeczka naliczono ich cztery, w tym trzy identyczne jak u ryjówki. Mimo to okazało się, że jad rzęsorka ma silniejsze działanie hemolityczne niż jad ryjówki.
Główny autor badań, dr Krzysztof Kowalski, przyznał w rozmowie z nami (którą nagraliśmy do naszej audycji w TOK FM i wyemitujemy w najbliższą sobotę 18 czerwca 2022 roku), że zdarzyło mu się zostać kilka razy ugryzionym przez ryjówki i rzęsorki. Po ugryzieniu tych pierwszych nie widział żadnych widocznych skutków, ale po ugryzieniu przez rzęsorka odczuł utrzymujące się przez jakiś czas odrętwienie palca.
Tak więc uwaga, bo śliczność niekiedy idzie w parze z jadowitym charakterem!
Wyjątkowe i żarłoczne
Długotrwałe przechowywanie w spiżarni sporej ilości pożywienia w postaci np. całej żaby ma dla ryjówek znaczenie wręcz fundamentalne. Otóż te niewielkie zwierzęta mają tak intensywną przemianę materii, że zmuszone są jeść niemal bez przerwy, a odstęp między posiłkami większy niż godzina sprawia, że giną z głodu. Dorosła ryjówka zjada w ciągu doby tyle pokarmu, ile sama waży, a matki karmiące – nawet dwukrotność swojej masy ciała! Warto wiedzieć, że zwierzęta te są aktywne przez cały rok (nie hibernują zimą), w dzień i w nocy. Wyczerpujące jest życie ryjówki, choć krótkie – trwa zaledwie 14-18 miesięcy.
Te zwierzęta są niezwykłe jeszcze pod jednym względem. Otóż odkryto u nich zdolność… kurczenia się na zimę, co nosi nazwę zjawiska Dehnela. U ryjówki aksamitnej mózgoczaszka zimą zmniejsza objętość o ok. 15 proc., a masa całego ciała kurczy się o niemal 18 proc. To sprawia, że maleje również zapotrzebowanie na energię – zwłaszcza generowane przez najbardziej energochłonny narząd, jak jest mózg – dzięki czemu ryjówki są w stanie przeżyć zimą przy ograniczonym dostępie do pokarmu. Ot, spryciulki!
Nie jesteśmy portalem. To blog tworzony przez dwie osoby – Olę i Piotra (a ten tekst napisałam ja, Ola). Jeśli mój tekst Ci się spodobał, do czegoś się przydał lub coś wyjaśnił – to świetnie. Wkładamy w nasze materiały dużo pracy starając się, by były rzetelne i jasne. Jeśli chcesz, możesz w zamian podarować nam wirtualną kawę. Będzie nam bardzo miło. Dziękujemy 🙂
You must be logged in to post a comment.