Złudzenie ponadprzeciętności, czyli błędne przekonanie o byciu lepszym od innych

Ten błąd poznawczy jest tak częsty, że wrósł w naszą codzienność. To wskutek niego aż 80 proc. kierowców zalicza siebie do 30 proc. najlepszych i niemal wszyscy uważamy, że jesteśmy mądrzejsi od większości innych osób komentujących w mediach społecznościowych.

Przedstawiam Wam czwartą część naszego cyklu o heurystykach i błędach poznawczych, czyli pułapkach myślenia, które sprawiają, że mamy fałszywe wyobrażenia o otaczającym nas świecie, dajemy się łatwo manipulować oraz nabieramy się na fake newsy.

Ileż to razy mieliśmy poczucie, że otaczają nas sami idioci i tylko my mamy rację w danej kwestii? Czy nie jest tak, że w głębi ducha uważamy samych siebie za wyjątkowo inteligentnych / uczciwych / towarzyskich / dowcipnych*? Czyż nie oceniamy naszych dzieci jako ponadprzeciętnie inteligentne / uzdolnione*? Kto jest bez winy, niechaj pierwszy rzuci kamień!

Bohaterem tej części cyklu jest efekt ponadprzeciętności, czyli błąd poznawczy polegający na przeszacowaniu naszych umiejętności oraz pozytywnych cech w zestawieniu z innymi osobami, a dodatkowo na lekceważeniu naszych własnych negatywnych cech. Sztandarowym tego przykładem są wspomniane wyżej wyniki badań przeprowadzonych przez szwedzkiego psychologa Olę Svensona.

Otóż wnioski są takie, że aż 80 proc. kierowców zalicza siebie do 30 proc. najlepszych, co wygląda podejrzanie nawet dla tych wszystkich, którzy deklarują, że nie znają się na matematyce, bo są humanistami. A to ostatnie, swoją drogą, wynika z tego samego mechanizmu w naszym myśleniu, z którego płynie również przekonanie o ponadprzeciętnej zdolności do kierowania pojazdami – z dążenia do poprawy samooceny. Bo przecież bycie humanistą nie jest wcale jednoznaczne z nieznajomością matematyki, ale brzmi znacznie lepiej niż przyznanie się do tego, że zwyczajnie nie umiemy liczyć. A 80 proc. kierowców zwyczajnie nie może należeć do elity tych 30 proc. najlepszych, co dodatkowo potwierdzają statystyki wypadków samochodowych na całym świecie.

Zobaczcie to na zestawie grafik, który dla Was przygotowałam:

A skoro przy statystykach wypadków jesteśmy, to pozwolę tu sobie przytoczyć dane z najnowszego badania Polskiej Izby Ubezpieczeń oraz statystyki Komendy Głównej Policji za 2020 rok. Grupą polskich kierowców, która wywołuje najwięcej wypadków drogowych (aż 14 na 10 000 populacji) spośród wszystkich grup wiekowych, są kierowcy w wieku 18-24 lata. Aż 60 proc. ofiar spowodowanych przez nich wypadków to zabici. No i w tej właśnie śmiercionośnej grupie kierowców złudzenie ponadprzeciętności przykrywa czapką wszystkie inne myśli i refleksje, bo aż 94 proc. z nich uważa się za dobrych lub bardzo dobrych kierowców, a 61 proc. sądzi, że można jeździć i szybko, i bezpiecznie.

Tak więc złudzenie ponadprzeciętności to jedna z pozytywnych iluzji na temat samego siebie, które związane są z tendencją do podnoszenia samooceny. Robimy tak m.in. w odniesieniu do naszej inteligencji, uzdolnień do rozwiązywania problemów czy zadań logicznych, pozytywnych cech charakteru (jak uczciwość czy poczucie humoru), umiejętności zawodowych czy innych kompetencji (jak inwestowanie, prowadzenie auta) czy bycia społecznie akceptowanym (co przejawia się w przekonaniu, że jestem bardziej lubiana / lubiany w towarzystwie niż inne osoby).

Złudzenie ponadprzeciętności bywa niekiedy nazywane efektem Jeziora Wobegon. Chodzi o wymyślone przez pisarza Garrisona Keillora fikcyjne miasteczko o nazwie Jezioro Wobegon, w którym wszystkie kobiety są silne, wszyscy mężczyźni przystojni, a wszystkie dzieci powyżej średniej.

*niepotrzebne skreślić, ale chyba nie będzie takiej potrzeby ?

Polecam Wam też pozostałe części naszego cyklu o heurystykach i błędach poznawczych:

O efekcie potwierdzenia

O efekcie autorytetu

O dostępności umysłowej (czyli dlaczego bardziej boimy się wypadków lotniczych niż samochodowych)

O pozornych korelacjach, czyli widzeniu związków tam, gdzie ich nie ma

Nie jesteśmy portalem. To blog tworzony przez dwie osoby – Olę i Piotra (a ten tekst napisałam ja, Ola). Jeśli mój tekst Ci się spodobał, do czegoś się przydał lub coś wyjaśnił – to świetnie. Wkładamy w nasze materiały dużo pracy starając się, by były rzetelne i jasne. Jeśli chcesz, możesz w zamian podarować nam wirtualną kawę. Będzie nam bardzo miło. Dziękujemy 🙂