Jak działa mózg nastolatka: konieczna przebudowa i chaos

Zaczynają się malować i ubierać w sposób, który rodzice zwykli nazywać “niestosownym”. Jeżdżąc na desce, uparcie odmawiają zakładania kasku. Sprawdzają, jak to jest pić i palić. Wykłócają się z nami o każdy drobiazg, trzaskają drzwiami. I już nigdy nie będą tymi “grzecznymi” dziećmi, do których się przyzwyczailiśmy. Za tym “okresem burzy i naporu” stoi wielka przebudowa mózgu w okresie dojrzewania, obficie podlewana hormonami. 

W najbliższą środę 24 kwietnia o 19.00 zapraszamy na webinar o psychologicznych konsekwencjach zmian w mózgach nastolatków – szczegóły pod artykułem!

Poniższe grafiki pokazują, że nastolatki są po prostu sobą – ludźmi na tym konkretnym etapie rozwoju, który jest konieczny do osiągnięcia dorosłości. 

Te grafiki najlepiej wydrukujcie sobie i przyczepcie na lodówce, żeby pamiętać o tym zawsze, kiedy będziecie przekonani, że “to nie jest normalne”. Nasze nastoletnie dzieci są najzupełniej normalne, a naszym zadaniem jest je zrozumieć.

Lepsza komunikacja, więcej połączeń

Około 12. do 30. roku życia wzmacniają się połączenia między określonymi obszarami mózgu lub grupami neuronów (czarne linie na grafice nr 4 stają się grubsze). 

Ponadto, niektóre obszary mózgu i grupy neuronów w tym okresie stają się wewnętrznie gęściej skomunikowane (zielone kółka na grafice nr 4 stają się większe). Zmiany te pomagają mózgowi wyspecjalizować się w różnych zdolnościach – od umiejętności złożonego myślenia po lepsze rozeznanie w codziennym funkcjonowaniu społecznym. 

Obie te tendencje widać na skanach z rezonansu magnetycznego.

Usprawnienie łączności pomiędzy obszarami mózgu odbywa się poprzez przyrost objętości istoty białej (zbudowanej z wypustek neuronów, aksonów). Proces ten zachodzi od dzieciństwa aż do dorosłości i znacznie przyspiesza przewodzenie impulsów nerwowych pomiędzy neuronami.

Poszczególne obszary mózgu dojrzewają w różnym tempie

Jednocześnie w mózgu natolatka odbywa się reorganizacja istoty szarej mózgu (zbudowanej z ciał komórkowych neuronów, tzw. „szarych komórek”), która tworzy korę mózgową. Usuwane są nieużywane połączenia między neuronami, co powoduje zmniejszenie objętości istoty szarej. 

Ale jeszcze bardziej istotne jest to, że proces dojrzewania istoty szarej przebiega nierównomiernie w różnych obszarach mózgu. 

Najwcześniej – kiedy jesteśmy kilkulatkami – dojrzewają pierwotne obszary sensomotoryczne, odpowiedzialne m.in. za wzrok, dźwięk, węch, smak czy dotyk. 

Szare komórki w korze przedczołowej (obwiedzionej ramką na grafice nr 3) dojrzewają najpóźniej – dopiero między 25. a 30. rokiem życia. A jest to obszar kluczowy dla planowania, rozważania konsekwencji i regulacji emocji. 

Ma to gigantyczne znaczenie dla procesu dojrzewania. Kiedy między 10. a 12. rokiem życia pod wpływem hormonów nasila się rozwój układu limbicznego (kolor fioletowy na grafice nr 2), który steruje emocjami, kora przedczołowa jest jeszcze bardzo niedojrzała (dojrzeje dopiero ponad 10 lat później!). A to właśnie ten obszar powinien trzymać emocje na wodzy. 

To “niedopasowanie” dojrzałości dwóch kluczowych obszarów mózgu najsilniej jest odczuwalne do mniej więcej 20. roku życia. Skutkiem tego jest impulsywność i emocjonalność, nad którą nastoletni mózg nie jest w stanie zapanować. 

Czy to konieczne?

Warto wiedzieć, że ten etap przebudowy mózgu jest niezbędny do osiągnięcia dojrzałości również w życiu społecznym. Podejmowanie ryzyka, poszukiwanie wrażeń i odwracanie się od rodziców w stronę rówieśników to naturalny efekt rozwoju mózgu, wspólny dla wszystkich ssaków społecznych. Ich biologiczną rolą w okresie dojrzewania jest odłączenie się od rodziców, by szukać nowych środowisk i samodzielności poza domem. Zmniejsza to też prawdopodobieństwo chowu wsobnego, tworząc zdrowszą populację genetyczną. 

Etap ten oczywiście generuje również zagrożenia, takie jak skłonność do ryzykownych zachowań, używek czy przygodnego seksu, więc należy pozostać czujnym i być w pobliżu. Po prostu być wsparciem, a nie stroną konfliktu.

Źródła: Scientific American, BrainFacts.org, myHealthforLife, Merytorycznie o psychologii i neurobiologii, Harvard Magazine

Psychologiczne konsekwencje neurologicznych zmian w mózgach nastolatków to temat najbliższego webinaru dla dorosłych z cyklu “Ogarnij cyfrowy świat”. Zapraszamy na transmisję online już w najbliższą środę 24 kwietnia o 19.00:

Nie jesteśmy portalem. To blog tworzony przez dwie osoby – Olę i Piotra (a ten tekst napisałam ja, czyli Ola). Jeśli mój tekst Ci się spodobał, do czegoś się przydał lub coś wyjaśnił – to świetnie. Wkładamy w nasze materiały dużo pracy, starając się, by były rzetelne i zrozumiałe. Jeśli chcesz, możesz w zamian podarować nam wirtualną kawę. Będzie nam bardzo miło. Dziękujemy 🙂