Efekt Tyndalla w lesie, na niebie i w kościołach barokowych

Co mają ze sobą wspólnego parujący las, podświetlone chmury i ołtarze barokowe?

Dziś rano las przepięknie parował po wieczornej ulewie. Światło słoneczne przebijało się między liśćmi, rozpraszało się na kropelkach mgły i tworzyło w niej wyraźnie widoczne wiązki.

I od razu miałam dwa skojarzenia:

To przecież przykład efektu Tyndalla! Być może pamiętacie doświadczenie z podstawówki, kiedy w szklance mieszało się odrobinę mleka z wodą, a następnie świeciło latarką na tę zawiesinę, dzięki czemu powstawał stożek świetlny, zwany stożkiem Tyndalla. To było to samo zjawisko, co dziś w lesie.

A z efektu Tyndalla obficie korzystali artyści barokowi, zdobiąc przede wszystkim ołtarze i monstrancje tzw. gloriami promienistymi, czyli rodzajem aureoli ze światłem rozproszonym w formie rozchodzących się promieni, co symbolizowało boskość. 

I tu opowiem o moim osobistych doświadczeniach z gloriami promienistymi (tak, były takie!). W czasach studenckich chadzałam na zajęcia z historii sztuki na Uniwersytecie Warszawskim, prowadzone przez nieżyjącego już prof. Mariusza Karpowicza. Były świetne! Tak bardzo, że doskonale pamiętam je do dziś. 

Jednym z ulubionych obiektów badawczych prof. Karpowicza był niewielki kościółek Bernardynów na Czerniakowie w Warszawie. Skromny z zewnątrz i bogato zdobiony we wnętrzu, jest wyjątkowym w skali Polski zabytkiem sztuki barokowej, w dodatku niedotkniętym zniszczeniami wojennymi. 

I – co dla nas najważniejsze – na tamtejszym ołtarzu najprawdopodobniej po raz pierwszy w Polsce pojawiła się gloria promienista. To motyw importowany z Włoch, a konkretnie od słynnego Gianlorenzo Berniniego, który w bazylice św. Piotra w Watykanie spektakularnie ozdobił glorią spód baldachimu nad grobem św. Piotra i Cathedra Petri, czyli obudowę tronu św. Piotra.

Jak podawał prof. Karpowicz, ołtarz w kościele Bernardynów na Czerniakowie powstał około 1692–1693 roku, co znaczy, że był współczesny lub nawet wyprzedzał zdobny w glorię promienistą ołtarz główny kościoła św. Anny w Krakowie (projekt 1693, wykonanie 1695).

Mam nadzieję, że jeśli natkniecie się kiedyś na glorię promienistą – a macie na to ogromną szansę w polskich czy włoskich kościołach barokowych – wspomnicie stary dobry efekt Tyndalla.