Nobel 2023 z fizyki otrzymują Pierre Agostini, Ferenc Krausz i Anne L’Huillier za tworzenie ekstremalnie krótkich impulsów światła

Nobel z fizyki został przyznany za badania pozwalające uchwycić procesy zachodzące w niezwykle krótkim czasie – na przykład zachowań elektronów wewnątrz atomów

Laureatami nagrody Nobla z fizyki zostali Pierre Agostini, Ferenc Krausz i Anne L’Huillier. Ich odkrycia dotyczą najkrótszych ułamków sekund, jakie jesteśmy w stanie uchwycić. Do ich badania używa się impulsów światła trwających attosekundy. Ile to jest? Mało. Bardzo mało. W jednej sekundzie mieści się tyle attosekund, ile sekund upłynęło od narodzin Wszechświata do dziś.

Albo inaczej – weźmy sekundę. Podzielmy ją przez 1000. Wynik podzielmy przez 1000. Znowu podzielmy go przez 1000. Teraz – podzielmy przez 1000. I jeszcze raz przez 1000. Teraz jesteśmy na poziomie czasu, w jakim poruszają się atomy. Podzielmy go znów przez 1000. To attosekundy – czas, w którym mierzy się aktywność elektronów.

Właśnie impulsy światła o takiej długości są niezbędne, by badań świat tych cząstek. Nobliści opracowali metody oddziaływania światła lasera z gazami szlachetnymi, które pozwoliły wytwarzać niezwykle krótkie, trwające kilkaset attosekund, błyski.

To zupełnie jak ze światłem stroboskopowym. Bardzo krótkie błyski “zamrażają” ruch. Jeśli oświetlimy tańczących ludzi światłem trwającym kilka sekund, zobaczymy całą sekwencję ruchu. Ale jeśli chcemy uchwycić konkretny, łatwy do analizy moment, zrobić takie “zamrożone” zdjęcie, to błysk musi trwać ułamek sekundy.

I o ile w przypadku tańca zupełnie wystarczy na przykład 1/60 sekundy, o tyle taniec elektronów wymaga błysków rzędu trylionowych części sekundy.

O laureatach (za informacją prasową komitetu noblowskiego):

Pierre Agostini. Doktorat 1968 na Uniwersytecie Aix-Marseille, Francja. Profesor na Uniwersytecie Stanowym Ohio w Columbus, USA.

Ferenc Krausz, urodzony w 1962 r. w Mór na Węgrzech. Doktorat w 1991 r. na Uniwersytecie Technicznym w Wiedniu, Austria. Dyrektor w Instytucie Optyki Kwantowej Maxa Plancka w Garching i profesor na Uniwersytecie Ludwiga-Maximiliana w Monachium, Niemcy.

Anne L’Huillier, urodzona w 1958 r. w Paryżu, Francja. Doktorat w 1986 r. na Uniwersytecie Pierre i Marie Curie w Paryżu, Francja. Profesorka na Uniwersytecie w Lund, Szwecja.