Sex, drugs and rock’n’roll, czyli ptaki całkiem nieoficjalnie

Zięby Darwina pijące krew głuptaków, łabędzie na opiumowym haju czy masturbujące się papugi – w książce „Sensacyjne życie ptaków” ornitolog Adam Zbyryt obnaża te ptasie zwyczaje, które jakoś nie trafiły do szkolnych podręczników. Na szczęście zafascynowały niejednego naukowca, a w opowieściach Adama dodatkowo – nomen omen – dostały skrzydeł! Crazy Nauka jest dumnym patronem medialnym tego tytułu.

Artykuł jest elementem płatnej współpracy z Wydawnictwem Poznańskim

Jakby ktoś miał podać pierwszy z brzegu przykład „crazy nauki”, to z powodzeniem mogłaby być nim książka Adama Zbyryta „Sensacyjne życie ptaków”. I nie to, że autor liczy na poklask osiągnięty tanimi, tabloidowymi metodami – nic z tych rzeczy! Ta książka to połączenie doskonałego doboru fascynujących tematów, rzetelnych naukowych źródeł (bogata bibliografia!), żmudnego researchu oraz własnej wiedzy i doświadczenia ornitologa, który z zapałem prowadzi obserwacje terenowe. Zagląda do gniazd bocianów, godzinami wypatruje przez lornetkę rzadkich okazów, a nawet nie cofa się przed umazaniem swojej dłoni lisim moczem, żeby sprawdzić organoleptycznie słuszność wniosków wysnutych przez naukowców z Uniwersytetu Tasmańskiego. W dodatku potrafi o tym wszystkim opowiadać w taki sposób, że można tylko słuchać z otwartą buzią (możecie go usłyszeć np. 9 września 2023 o 13.40 w naszej audycji „Homo Science” w Radiu TOK FM).

Adama Zbyryta znam od kilku lat i od pierwszej chwili podziwiam w nim pasję, z jaką opowiada i pisze o ptakach. Charyzmatyczny, zawsze w stylowym kapeluszu i koszuli, w których chodzi i do lasu, i do telewizji. Możliwie dużo czasu spędza w terenie (poznaliśmy się w Puszczy Białowieskiej), obficie wykorzystując w swoich badaniach fotopułapki i drony (z pomocą tych ostatnich np. mierzy wielkość bocianich gniazd). Jednak kiedy trzeba, zasiada do archiwów, uparcie je przeczesując w poszukiwaniu wyjaśnienia tego czy innego zachowania ptaków. I dysponuje naprawdę ogromną wiedzą na ten temat. Jeśli czytaliście którąś z poprzednich książek Adama, np. „Krajobraz strachu”, to na pewno wiecie, o czym mówię.

Wróćmy jednak do „Sensacyjnego życia ptaków”. Autor obala tu trochę mitów nt. obyczajów tych zwierząt. Na przykład cały rozdział poświęca dużemu wpływowi sygnałów zapachowych na zachowania ptaków, co do niedawna było mocno niedoceniane.

Wśród tematów naprawdę sensacyjnych w książce Adama pojawiają się żyjące na Galapagos darwinki północne (jedne z zięb Darwina). Zacytuję dosłownie: „Darwinki ranią dorosłe ptaki morskie, najczęściej głuptaki, w okolicach kupra, gdy te wysiadują jaja, aby z tak powstałych ran pić wypływającą świeżą krew!”. W ten sposób uzupełniają swoją dietę o białko, ale robią to tak rozsądnie, żeby pozostawać z dala od dziobów głuptaków, które jednocześnie tkwią unieruchomione w gniazdach. Co ciekawe, na głuptakach ta krwawa praktyka zdaje się nie robić większego wrażenia.

Bardziej inwazyjne są natomiast działania innych mieszkańców Galapagos, przedrzeźniaczy hakodziobych, które polują w grupach liczących do 40 osobników (jak Alibaba) i potrafią dotkliwie ranić nie tylko inne zwierzęta, ale i ludzi!

Wśród tematów z serii „sex, drugs and rock’n’roll” wspomnę sprawę plądrowania upraw maku przez ptaki, w tym wrony siwe, szpaki czy aleksandretty i kakadu (papugi). Media z różnych zakątków świata donosiły, że ptaki „uzależniają się od maku”. Pokarm ten niekiedy wprawia je w odrętwienie, wskutek czego spadają na ziemię lub stają się łupem drapieżników. W czerwcu 2023 roku głośna była sprawa ponad 200 łabędzi niemych, które zimą wylądowały na Słowacji na polu maku. Gdy nadeszła wiosna, ptaki nie opuściły pola, by odbyć lęgi, tylko nadal plądrowały uprawy. Około 60 z nich umarło.

Choć nie istnieją badania jednoznacznie potwierdzające, że ptaki mogą „uzależnić się” od opium z maku, to pewne jest, że ten pokarm im szkodzi, m.in. upośledzając funkcje motoryczne.

Przejdźmy do tematów przyjemniejszych, wśród których poczesne miejsce zajmuje zagadnienie masturbacji u papug. Kiedy wpisze się w wyszukiwarkę hasło „masturbating parrot”, wyskoczy naprawdę sporo wyników. Wszystkie dotyczą ptaków trzymanych w niewoli, a istnieje tylko kilka doniesień na temat takich zachowań u ptaków w naturze (mimo że np. u ssaków są bardzo częste). Co ciekawe, wśród trzech wolno żyjących gatunków, u których to zauważono, znalazła się nasza rodzima czajka!

Znacznie częściej można natomiast zaobserwować zachowania homoseksualne. I to zarówno u ptaków w naturze, jak i w niewoli – oraz nie tylko u ptaków, ale też w innych gromadach zwierząt. Nauka szczęśliwie odeszła już od głoszenia, że homoseksualizm jest błędem, ślepym zaułkiem ewolucji, bo nie służy przedłużeniu gatunku. Nowe podejście zakłada, że jest to zjawisko całkowicie naturalne i w specyficznych warunkach może zapewnić przetrwanie niektórych populacji zwierząt.

Przykładem mogą być albatrosy ciemnolice, ptaki tworzące długoletnie związki partnerskie oraz doświadczające niezwykle obciążających cykli wysiadywania jaj i opieki nad pisklętami. Trwają one około 165 dni i wymagają pełnego zaangażowania dwojga partnerów. W przeciwnym razie nie udaje się odchować młodych. Nic więc dziwnego, że w kolonii albatrosów na Hawajach, w której brakuje samców, aż ponad 30 proc. par tworzą dwie samice, łączące się w długoterminowe związki. Dla odmiany ojcowie piskląt wychowywanych przez pary homoseksualne są „przygodami na jedną noc”. Podobnie postępują m.in. gołębice. A z kolei wśród łabędzi czarnych to samce łączą się w pary, by zwiększyć szansę odchowania potomstwa.

To, po czym tak beztrosko prześlizgnęłam się w telegraficznym skrócie, zajmuje zaledwie promil książki „Sensacyjne życie ptaków” oraz oczywiście jest tam szeroko rozwinięte i podparte naukowymi obserwacjami. Ja tylko starałam się narobić Wam smaku na ten tytuł i mam nadzieję, że to mi się udało.

Dodam jeszcze, że ta książka jest napisana ciekawym, gawędziarskim stylem, dzięki czemu czyta się ją jednym tchem. Została też pięknie wydana na solidnym, gładkim papierze, a każdy rozdział uzupełniają kolorowe fotografie opisywanych ptaków. Tylko brać i czytać!