Paweł SkolimowskiCo powoduje, że nasz mózg daje się nabierać i – wbrew oczywistym faktom – uparcie uważa, że obrazek przedstawia co innego, niż w rzeczywistości? Rozmontowałem popularną ostatnio iluzję na kawałki, by stwierdzić, który z nich odpowiada za całe zjawisko.
Poniższą iluzję zapewne znają już osoby zaglądające na facebookowy fanpage Crazy Nauki. Wcześniej poznały ją zaś osoby, należące do Grupy Crazy Nauka, tam zresztą (w komentarzach) podjąłem pierwsze próby przeanalizowania, co tak naprawdę iluzję powoduje. Bo choć na poniższym obrazku umieszczono równolegle względem siebie paski o tych samych kolorach, a prostopadle, te różniące się swoim kolorem, to większość osób odnosi wrażenie, że poziome paski równoległe nie są. Pokażę teraz na kolejnych obrazkach proces powstawania iluzji i stanie się jasne, które z jej graficznych elementów ją tworzą. Nie użyję oryginalnej grafiki, lecz podobną do niej, ale nie będzie to miało wpływu na działanie iluzji.
Analiza iluzji
Zacznijmy od pasków ułożonych w siatkę i zaraz potem dołóżmy do nich romby widoczne na finalnym obrazku jako szachownice. Jak widać nie daje to żadnego efektu – paski nadal widoczne są jako równoległe.
W takim razie dorzućmy w miejsce rombów szachownice. Jak widać niżej, to też nic nie dało.
Jak można zauważyć, wszystkie szachownice na powyższym obrazku są zorientowane dokładnie tak samo (czarne pola pionowo), a na oryginalnym obrazku wyraźnie widać, że nie ma takiej regularności. Poeksperymentujmy zatem troszeczkę z różnymi układami szachownic – zobaczmy co się zmienia i jak to zależy od orientacji pól w szachownicach. Najpierw sprawdźmy co będzie, jeśli czarne pola wszystkich szachownic będą zorientowane poziomo.
Nadal żadnych zmian. Ustawmy zatem naprzemienny układ czterech szachownic i powielmy go.
Tym razem daje się zauważyć pewne zmiany w postrzeganiu obrazu. Poziome paski wyglądają na pokarbowane i można odnieść wrażenie, że wznoszą się z lewa na prawo. Jeśli układ czterech szachownic zorientujemy w sposób lustrzany, wówczas paski będą, z lewa na prawo, opadać.
Po ostatnich dwóch zmianach udało się uzyskać efekt podobny do iluzji, tam (licząc od góry) nieparzyste paski opadają ku prawej, a parzyste wznoszą się. Z tego wynika, że należy zastosować naprzemiennie dla pasków poziomych oba użyte wyżej układy szachownic. Popatrzmy.
Jak widać, efekt jest dokładnie taki, jak na iluzji. Jeśli zastosować odwrotną sekwencję czterech szachownic, będziemy mieli lustrzany efekt.
Czy ozdobienie obrazka ornamentami daje jakiś dodatkowy efekt? Wygląda na to, że nie. Zobaczcie poniżej, kolejno: same ornamenty (tworzą regularną siatkę), ornamenty na kompozycji dającej iluzję (niewiele się ona zmienia) i ornamenty na początkowej siatce (jak widać nie wpływają one na postrzeganie pasków). Zatem wygląda na to, że w iluzji są jedynie po to, aby nie wydawała się taka łatwa do rozgryzienia.
Czas na retrospekcję
Czy rzeczywiście rozgryźliśmy iluzję? Czy to jest wyjaśnienie? Czy rzeczywiście całą iluzję robią szachownice? Otóż każdy kto zajmuje się nauką, powinien sobie na koniec badania zadać właśnie takie pytanie. Bo czy tylko szachownice mogą ulegać zmianie? No właśnie, jeśli skończylibyśmy badanie iluzji na tym etapie, moglibyśmy być może dojść do prawidłowych wniosków, ale to oznaczałoby, że mieliśmy wyjątkowe szczęście. Oznaczałoby to także, że w przypadku pytania od zainteresowanych naszą analizą, nie potrafilibyśmy dać innej odpowiedzi niż „nie sprawdzaliśmy tego”. O moi drodzy, w ten sposób znacząco i to własnoręcznie podważamy wyniki naszej pracy. Wszyscy zainteresowani nią od razu pomyślą: jak to, nie pomyśleli o tak oczywistej sprawie?
(Nota bene, na prezentacji tzw. Komisji Smoleńskiej w kwietniu 2018r. po słowach o urwaniu skrzydła w wyniku wybuchu bomby, ktoś zapytał „a jeśli wybuchło paliwo” i usłyszał mniej więcej taką odpowiedź: „nie sprawdzaliśmy takiej alternatywy”.)
Należy się zatem zastanowić, co jeszcze może się zmieniać, oprócz szachownic. Hm, możemy obrócić cały obrazek. Spróbujmy.
Jak widać efekt pozostał, tyle że teraz działa w pionie, a nie w poziomie. Czy coś jeszcze może się zmienić? Oczywiście – mogą się zmienić kolory, zobaczmy zatem co się stanie, kiedy zamienimy odcienie niebieskiego.
Np proszę! Koniec iluzji! Czyżby zatem znaczenie miały kolory? Tylko spokojnie, myślmy logicznie. Przecież jedynie je zamieniliśmy. I jaka to była zamiana? Ciemniejszy stał się jaśniejszym, a jaśniejszy ciemniejszym. Bo to nadal te same kolory. Może więc iluzja działa tylko wtedy, gdy poziomie paski są ciemniejsze niż paski pionowe? Sprawdźmy ten wariant (poniżej krok po kroku, by lepiej uwidocznić co się dzieje).
Bingo! Wygląda na to, że istotne jest, aby poziome paski były ciemniejsze – wtedy iluzja działa. Tylko czy to wszystko? A na to pytanie musicie sobie już odpowiedzieć sami, przecież nie będę całej żmudnej naukowej roboty wykonywał za Was 🙂