Z krztuśca się nie wyrasta – to mistrz zakażania i kamuflażu

Z czasem odporność na krztusiec spada, co oznacza, że tą groźną chorobą mogą zakażać się również dorośli i – co ważne – to właśnie u nich i u nastolatków notuje się ponad połowę zachorowań, których oficjalna liczba jest i tak wielokrotnie zaniżona [1] [7].

Najskuteczniejszym sposobem ochrony są regularne szczepienia [7].

W czasach, kiedy COVID-19 zdominował nasze myślenie o szczepieniach wśród dorosłych, nie powinniśmy zapominać o innych groźnych chorobach, które w czasie pandemii przyczaiły się i teraz tylko czekają, żeby znów dać o sobie znać.

Tak jest na przykład z krztuścem, ostrą chorobą zakaźną dróg oddechowych, wywoływaną przez bakterię – pałeczkę krztuśca i objawiającą się w postaci przewlekłego, napadowego kaszlu [12]. W 2020 roku zgłoszone zostały zaledwie 743 przypadki krztuśca [4], co jest liczbą kilkukrotnie niższą niż w poprzednich latach [5], kiedy to notowano nawet ponad 6800 przypadków rocznie (2016) [1]. Nic dziwnego: obostrzenia covidowe, w tym zachowanie dystansu społecznego czy obowiązek noszenia maseczek, znacznie utrudniły możliwość przenoszenia się między ludźmi również innym drobnoustrojom, nie tylko SARS-Cov-2 [5].

Dorośli powinni się szczepić nie tylko przeciw COVID-19

Taka sytuacja nie będzie jednak trwać wiecznie i gdy tylko miną zasadnicze obostrzenia, inne choroby zakaźne zapewne wrócą do nas z podobną mocą jak przed pandemią SARS-Cov-2 [5].

Rzecz w tym, że wielu z tych chorób można łatwo zapobiec w taki sam sposób, w jaki zabezpieczamy się przed COVID-19 – poprzez szczepienia [2] [20].

Jednak tylko niespełna połowa Polaków wie o istnieniu szczepień (poza tymi przeciw COVID-19), które są zalecane przez Ministerstwo Zdrowia osobom dorosłym, a mniej niż jedna trzecia ma świadomość, iż niektóre szczepienia powinny być regularnie powtarzane w dorosłym życiu [3].

W odniesieniu do krztuśca mamy sytuację wyjątkowo mało optymistyczną, bo zaledwie 3 proc. rodaków deklaruje, że zaszczepiło się przeciwko tej chorobie w okresie dorosłości [3], podczas gdy zalecane jest doszczepianie regularnie co 10 lat [16]. To tylko niektóre wnioski płynące z badania przeprowadzonego przez Kantar w marcu 2021 roku [3].

Co ważne, właśnie teraz, w okresie pandemii, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca szczepienie dorosłych przeciw chorobom układu oddechowego, w tym przeciw krztuścowi. Dotyczy to zwłaszcza osób starszych i z chorobami współistniejącymi [18].

Dlaczego powinniśmy się martwić krztuścem?

Sytuacja z krztuścem jest niepokojąca z aż kilku punktów widzenia. Po pierwsze, oficjalnie odnotowana liczba przypadków krztuśca w Polsce jest mocno niedoszacowana (również na świecie dokładna rzeczywista liczba przypadków tej choroby nie jest znana [13]). Jak wynika z Ogólnopolskiego Badania Epidemiologii Krztuśca przeprowadzonego w NIZP-PZH, na jedno zgłoszone zachorowanie w latach 2009-2011 przypadało średnio 71 niezgłoszonych przypadków tej choroby we wszystkich grupach wiekowych, a wśród osób w wieku 65-70 lat – nawet 320 niezgłoszonych zachorowań [1].

Z krztuścem jest jeszcze ten problem, że większości z nas kojarzy się on z chorobą wieku dziecięcego. Zaledwie jedna trzecia Polaków zdaje sobie sprawę z tego, że również starsze grupy wiekowe mogą być na niego narażone [3]. Jeszcze mniej osób (11 proc.) wie, jakie są objawy krztuśca u dorosłych, a zaledwie 4 proc. zna ryzyko powikłań po tej chorobie [3].

Co gorsza, z roku na rok rośnie liczba rodziców uchylających się od szczepień obowiązkowych swoich dzieci. W ubiegłym roku odnotowano grubo ponad 50 tys. takich odmów w odniesieniu do wszystkich szczepień obowiązkowych [11]. A to może oznaczać, że krztusiec, któremu zapobiega szczepionka podana na wczesnym etapie życia, może się coraz skuteczniej roznosić wśród niezaszczepionych małych dzieci, w tym niemowląt, dla których zresztą jest chorobą niezwykle niebezpieczną, mogącą się zakończyć nawet śmiercią [12]. Warto wspomnieć, że głównym źródłem zakażenia niemowląt są dorośli [13].

Jednak nawet osoby zaszczepione przeciw krztuścowi z upływem lat nie mogą się czuć całkiem bezpiecznie. Badania pokazują, że odporność na krztusiec z czasem spada – i to zarówno po zaszczepieniu, jak i po zakażeniu [7]. Dlatego na krztusiec coraz częściej chorują młodzież i dorośli [1]. W Polsce ponad połowa przypadków tej choroby dotyczy osób w wieku powyżej 15 lat [1], a najwyższą zapadalność w tej grupie wiekowej notuje się u osób mających 15-19 lat oraz 60-64 lata [1]. Najbardziej narażeni na zachorowanie są pacjenci z chorobami przewlekłymi, takimi jak astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) i cukrzyca oraz osoby otyłe i palące papierosy [8,9,10].

Krztusiec – mistrz zakażania

Krztusiec jest bardzo zaraźliwą chorobą – bardziej niż grypa, świnka, różyczka czy ospa wietrzna [6]. Jeden chory może zainfekować aż 12 do 17 osób [6]! Bardziej zakaźna spośród najpopularniejszych chorób zakaźnych jest tylko „rekordzistka” odra – chory na nią zakaża od 12 do 18 osób [6].

Istotą problemu jest to, że osoba chorująca na krztusiec – również na jego łagodną postać – może zakażać innych aż przez 4-5 tygodni [12]. Pałeczki krztuśca przenoszą się drogą kropelkową – poprzez kaszel, kichanie, mówienie. Przebieg tej choroby – przeważnie polegający na przewlekłym, napadowym kaszlu – sprawia, że drobnoustrój ma ułatwione zadanie w przenoszeniu się na innych ludzi. Zakażenie może nastąpić również poprzez kontakt bezpośredni, choć jest to rzadsza sytuacja [12].

Tak więc zakażenie krztuścem najczęściej następuje po bliskim kontakcie z chorym (twarzą w twarz, w odległości poniżej jednego metra), bezpośrednim kontakcie z jego wydzielinami (np. używanie tych samych sztućców) i przebywaniu z nim przez dłuższy czas w niewielkiej odległości w zamkniętym pomieszczeniu [13].

Krztusiec – mistrz kamuflażu

U dorosłych krztusiec przebiega przeważnie w inny sposób niż u dzieci. Zamiast charakterystycznych u najmłodszych gwałtownych ataków kaszlu, u dorosłych częściej pojawia się długotrwały kaszel, który może trwać kilkanaście tygodni i być tak naprawdę jedynym objawem infekcji [12,13].

Krztusiec należy podejrzewać, gdy kaszel utrzymuje się ponad 7 dni i ma charakter napadowy. Im dłużej trwa kaszel, tym większe prawdopodobieństwo, że przyczyną jest krztusiec. W początkowym okresie chorobę trudno odróżnić od wirusowych infekcji górnych dróg oddechowych (przeziębienie, grypa) [12].

Często objawy krztuśca u dorosłych są tak skąpe, że większość lekarzy nie jest w stanie na ich podstawie rozpoznać tej choroby, zwłaszcza że nawet klasycznie przebiegający krztusiec, w początkowym okresie, trudno odróżnić od wirusowych infekcji dróg oddechowych [7,12].

Niespecyficzne objawy krztuśca u dorosłych, nieprawidłowe diagnozy czy postrzeganie go jako choroby wieku dziecięcego powodują, że na krztusiec choruje wielokrotnie więcej ludzi niż pokazują oficjalne statystyki.

Krztusiec – podstępny wróg

Jakie ryzyko może nieść krztusiec u dorosłych? Nie jest tak groźny jak dla małych dzieci, ale mimo to nie można go ignorować. Aż co czwarta osoba chora na krztusiec w Polsce trafia do szpitala [15], a nawet infekcja o łagodniejszym przebiegu może wywołać różnego rodzaju powikłania wynikające przede wszystkim z przewlekłego, intensywnego kaszlu [13]. Do możliwych powikłań krztuśca u dorosłych należą zapalenie płuc, przepuklina czy nietrzymanie moczu [13,9]. Powikłań może doświadczać czterech na 10 pacjentów po 60. roku życia [15, 19].

Ogromnym problemem jest to, że żadne leki o udowodnionym działaniu nie są skuteczne w łagodzeniu kaszlu podczas rozwiniętej fazy krztuśca, której towarzyszy napadowy lub przewlekły kaszel (podany wówczas antybiotyk jedynie skraca okres zaraźliwości, natomiast nie ma wpływu na objawy i przebieg choroby) [12]. Dlatego zdecydowanie bardziej warto zapobiegać, niż leczyć, a więc szczepić się przeciw krztuścowi dawką przypominającą co 10 lat [16]. Takie szczepienie jest zalecane wszystkim dorosłym w ramach Programu Szczepień Ochronnych, a zwłaszcza pracownikom ochrony zdrowia, osobom starszym, kobietom w ciąży i osobom z otoczenia noworodków i niemowląt.

Szczepionka przeciw krztuścowi wchodzi w skład szczepionki skojarzonej przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi (Tdap), która jest dobrze tolerowana [17]. Warto więc pomyśleć o zdrowiu swoim i najbliższych, i zaszczepić się przeciwko tej podstępnej chorobie. Aby łatwiej pamiętać o regularnych szczepieniach, można serwować je sobie na każde okrągłe urodziny ?

Materiał sponsorowany przez GSK. Partner nie miał wpływu na opinie, które wyrażamy.

Referencje:

1) NIZP-PZH, https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/krztusiec/?strona=3#jak-wielezachorowan-na-krztusiec-wystepuje-wpolsce, (dostęp: 05.2021)

2) Kandeil W i wsp. Expert Rev Vaccines 2019; 18:439-455

3) KANTAR, Krztusiec i szczepienia dorosłych- ogólnopolskie badanie Polaków; https://pl.gsk.com/media/966014/kantar_krztusiec_raport_290321-3727.pdf; (dostęp: 05.2021)

4) NIZP-PZH, http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/2020/INF_20_12B.pdf, (dostęp: 05.2021)

5) Medexpress, https://www.medexpress.pl/epidemiolog-mamy-spektakularny-spadekzachorowan-na-choroby-zakazne/80625, (dostęp: 05.2021)

6) Biggerstaff M, et al. BMC lnfect Dis. 2014; 14: 480

7) Rumik A., Paradowska-Stankiewicz I., Krztusiec w Polsce w 2017 r., PRZEGL EPIDEMIOL 2019;73(3): 289-29, https://szczepienia.pzh.gov.pl/%20szczepionki/krztusiec/?strona=3#jak-wiele%02zachorowan-na-krztusiec-wystepuje-w%02polsce, (dostęp: 07.2021)

8) Buck PO, et al. Epidemiol Infect. 2017; 145(10): 2109-2121

9) De Serres G et al. J Infect Dis 2000; 182:174–179

10) Mbayei SA et al. Clin Infect Dis 2018;doi:10.1093/cid/ciy889

11) Jaka jest liczba uchyleń dotyczących szczepień obowiązkowych?; https://szczepienia.pzh.gov.pl/faq/jaka-jest-liczba-uchylen-szczepien-obowiazkowych/, (dostęp 05.2021)

12) Kuchar E., Krztusiec, https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/158166,krztusiec (dostęp: 05.2021)

13) Medycyna Praktyczna – Szczepienia, Szczepienie przypominające młodzieży i dorosłych przeciwko krztuścowi, przedruk z numeru 2/2018

14) CDC, Pertussis; https://www.cdc.gov/pertussis/about/signs-symptoms.html (dostęp: 05:2021)

15) NIZP-PZH, http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/2019/Ch_2019.pdf (dostęp: 05.2021)

16) PSO, http://dziennikmz.mz.gov.pl/DUM_MZ/2020/117/akt.pdf, (dostęp: 05.2021)

17) https://www.cdc.gov/vaccinesafety/vaccines/dtap-tdap-vaccine.html; (dostęp: 05.2021)

18) WHO, https://www.who.int/publications/i/item/immunization-in-the-context-of-covid-19-pandemic, (dostęp 07.2021)

19) Riffelmann M et al. Dtsch Arztebl Int 2008;105(37):623-628

20) Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Lung disease including asthma and adult vaccination, https://www.cdc.gov/vaccines/adults/ rec-vac/health-conditions/lung-disease.html, (dostęp 07.2021)